Metody identyfikacji zagrożeń

Propozycja klasyfikacji i przykłady metod identyfikacji zagrożeń (niektóre metody można zaliczyć jednocześnie do kilku grup):

 metody porównawcze lub wstępne, np. listy kontrolne lub listy sprawdzeń(Checklist, CL lub CHL) albo analiza list kontrolnych (Checklist Analysis, CLA), klasyfikacja względna lub ranking zagrożń (Relative Ranking, RR) albo technika klasyfikacji względnej (Relative Ranking Technique, RRT), przegląd bezpieczeństwa lub audyt bezpieczeństwa (Safety Review, SR);

metody prognostyczne lub podstawowe, np. analiza co jeśli lub co gdy (What–if Analysis, WI), wstępna analiza zagrożeń (Preliminary Hazard Analysis, PHA), analiza bezpieczeństwa pracy (Job Safety Analysis, JSA), studium zagrożeń i zdolności operacyjnych (Hazard and Operability Studies, HAZOP), analiza rodzaju błędu i skutków (Failure Modes and Effects Analysis, FMEA), analiza rodzaju błędu i krytyczności skutków (Failure Modes and Effects Criticaly Analysis, FMECA);

 metody analizy drzew logicznych, np. analiza drzewa zdarzeń lub wydarzeń(Event Tree Analysis, ETA), analiza drzewa błędów lub uszkodzeń niezdatności (Fault Tree Analysis, FTA), analiza przyczyn i wyników (Cause and Consequence Analysis, CCA), metoda MORT (Management Oversight and Risk Tree);

 metody analizy czynnika ludzkiego, np. analiza niezawodności człowieka (Human Reliability Analysis, HRA), technika THERP (Technique for Human Error Rate Predication), technika HEART (Human Error Assessment and Reduction Technique), metoda TESEO (z jęyka włskiego Tecnica Empirica Stima Errori Operatori), metoda SLIM (Success Likelihood Index Method);

 metody analizy wypadków, np.: metoda badania wypadków w powiązaniu z analizą ryzyka z wykorzystaniem metody MORT.

Dla potrzeb identyfikacji zagrożeń najczęściej zaleca się w literaturze i wykorzystuje się w praktyce metodę list kontrolnych.

Do identyfikacji zagrożeń proponuje się wykorzystać następujące metody:

 dla prostych prac i czynności wykonywanych na stanowisku pracy – metoda list kontrolnych, dostosowana do specyfiki stanowiska pracy;

 dla złożonych prac i czynności wykonywanych na stanowisku pracy – metoda list kontrolnych jako metoda podstawowa oraz metoda analizy co jeśli jako metoda wspomagająca.

W uzasadnionych przypadkach moża zastosować metody bardziej zaawansowane, które należą do grupy metod indukcyjnych lub dedukcyjnych, ilościowych lub jakościowych.

Proponuje się wykorzystać metodę analizy bezpieczeństwa pracy jako szczegółową metodę identyfikacji zagrożeń która może służyć do dokładnego rozpoznania przyczyn zagrożeń związanych z pracą i czynnościami wykonywanymi na stanowisku pracy.

Metoda list kontrolnych (Checklist, CL) jest przykładem metody indukcyjnej, jakościowej lub ilościowej, która umożliwia identyfikację zagrożeń w systemie „człowiek-technika-rodowisko” przez odpowiedzi na pytania, najczęściej „tak” lub „nie”. W ten sposób można przewidywać następujące po sobie zdarzenia, określać konsekwencje błędów i sposoby zapobiegania. Zakres analizy obejmuje obiekt techniczny i człowieka, nadaje się do stosowania na etapach projektowania, użytkowania i zmiany.

Przykładowe listy kontrolne są dostępne w publikacjach specjalistycznych oraz na stro-nach internetowych, np. http://www.pip.gov.pl, http://www.ciop.pl. W literaturze specjalistycznej najczęściej cytowane są m.in.: ergonomiczne listy kontrolne, listy kontrolne wg ILO, listy kontrolne wg NIOSH, listy kontrolne wg ISRS, listy kontrolne wg PN-EN 1050.

Metoda list kontrolnych obejmuje trzy następujące etapy badań:

 wybór lub opracowanie listy kontrolnej – można wykorzystać wcześniej opracowane listy po ich aktualizacji, zaadaptować listy opracowane dla podobnych ocen lub bezpośrednio użyć list zawartych w poradnikach i wytycznych; jeżeli nie ma zadowalających list, to wtedy należ opracować własne opierają się na dostępnych standardach, przepisach prawnych, zaleceniach odpowiednich poradników i doświadczeniu konsultantów;

 właściwe badanie diagnostyczne – udzielanie odpowiedzi na wszystkie pytania zawarte w liście kontrolnej w trakcie obserwacji oraz wywiadów i ankiet, a także podczas analizy dokumentów, np. schematów, procedur, instrukcji;

 opracowanie wyników – zestawienie niezgodności i odchyleń od obowiązujących standardów i wymagań a następnie sformułowanie zaleceń mających na celu usunięcie wykrytych odstępstw od stanu pożądanego.

Metoda analizy co jeśli lub co gdy (What–if Analysis, WI) jest przykładem metody indukcyjnej i jakościowej, która służy do ustalania przyczyn i warunków powstawania zagrożeń przez odpowiedzi na pytania rozpoczynające się od słów „to się zdarzy, jeśli”. W wyniku dyskusji (np. wywiad lub „burzy mózgów”) można przewidywać możliwe zakłócenia i ich potencjalne konsekwencje. Zakres analizy obejmuje obiekt techniczny i człowieka, nadaje się do stosowania na etapach projektowania, użytkowania i zmiany. Metoda obejmuje następujące etapy badań szczegółowe zapoznanie z obiektem analizy, identyfikacja zdarzeń inicjujących, analiza możliwych odpowiedzi obiektu na zdarzenia inicjujące.

Metoda analizy bezpieczeństwa pracy (Job Safety Analysis, JSA) jest przykładem metody indukcyjnej, jakościowej lub ilościowej, która umożliwia identyfikację zagrożeń związanych z realizowanymi zadaniami. Najpierw należ określić cele tych zadań i ustalić jakie czynności wykonuje się podczas ich realizacji, następnie rozpoznać zagrożenia związane z poszczególnymi czynnościami i określić wielkość związanego z nimi ryzyka. Zakres analizy obejmuje obiekt techniczny i człowieka, nadaje się do stosowania na etapach projektowania, użytkowania i zmiany. Metoda obejmuje następujące etapy badań wybór analizowanej pracy, podział pracy na kroki, identyfikacja zagrożeń kontrola zagrożeń

Metody szacowania ryzyka

Propozycja klasyfikacji i przykłady metod szacowania ryzyka (niektóre metody można zaliczyć jednocześnie do kilku grup):

 metody matrycowe lub tablicowe, np.: metoda jakościowa wg PN-N-18002 (skale trój-stopniowa i pięiostopniowa), metoda wg BS 8800, metoda wg MIL STD 882, metoda wg DIN V 19250, metoda wg PN-IEC 60300-3-9, metoda wg ODDK;

 metody wskaźnikowe, np.: metoda ilościowa wg PN-N-18002 (skala trójstopniowa), zmodyfikowana metoda ilościowa wg PN-N-18002 (skala pięiostopniowa), metoda Score Risk lub Risk Score, wskaźnik poziomu ryzyka WPR, pięciu kroków do oceny ryzyka (Five steps to risk assessment), Risk Assessment Code, metoda wg Allgemeine Themen;

 metody graficzne, np.: kalkulator lub nomogram ryzyka wg CIOP-PIB, graf wg DIN V 19250, graf wg PN-EN 954-1, graf wg Mayser Polymer Electronic;

 metody oceny ergonomicznej, np. metoda OWAS (Ovako Posture Analysing System), metoda RULA (Rapid Upper Limb Assessment), metoda REBA (Rapid Entire Body Assessment), wskaźik JSI (Job Strain Index);

 metody analizy ryzyka, np.: wstępna analiza zagrożeń PHA, analiza bezpieczeństwa pracy JSA, analiza drzewa zdarzeń ETA, analiza drzewa błędów FTA, listy kontrolne;

 metody analizy wypadków, np.: metoda badania wypadków w powiązaniu z oceną ryzyka KIK wg CIOP-PIB, metoda badania wypadków w powiązaniu z analizą ryzyka, z wykorzystaniem metody MORT.

Ocena ryzyka wg normy PN-N-18002:2000 oparta jest na ocenie dwóch parametrów ryzyka, które obejmująprawdopodobieńtwo wystąienia zagrożnia i ciężośćszkodliwych nastęstw zagrożnia, a interpretacja wielkośi i dopuszczalnośi ryzyka został okreśona dla skali trójstopniowej lub pięiostopniowej. Wielkośćryzyka odczytuje siędla skali trój-stopniowej – ryzyko mał, ryzyko śednie i ryzyko duż lub dla skali pięiostopniowej – skala rozszerzona o ryzyko bardzo mał i ryzyko bardzo duż. Dopuszczalnośćryzyka odczytuje siędla skali trójstopniowej – niedopuszczalne jest ryzyko duż lub dla skali pięiostopnio- wej – niedopuszczalne jest ryzyko duż i ryzyko bardzo duż.

Metody oceny ryzyka wg polskiej normy PN-N-18002:2000:

 wskaźik ryzyka – metoda ilośiowa dla czynników mierzalnych, dla których wyznaczo-no wartośi dopuszczalne, w której porównuje sięwartośćwielkośi charakteryzująej zagrożnie P (stężnie lub natężnie czynnika szkodliwego dla zdrowia) z wartośiądo-

puszczalną Pmax (np. NDS, NDN), np. dla hałasu słyszalnego, drgań mechanicznych, czynników chemicznych, pyłów szkodliwych dla zdrowia;

 matryca ryzyka – metoda jakośiowa dla pozostałch czynnikó (obejmująych czynniki niemierzalne i czynniki mierzalne, dla któych nie okreśono wartośi dopuszczalnych), w któej wielkośćryzyka jest kombinacjąprawdopodobieńtwa wystąienia zagrożnia i ciężośi szkodliwych nastęstw zagrożnia.

Metoda wskaźika ryzyka wg normy PN-N-18002 stosowana najczęśiej w odniesieniu do czynnikó szkodliwych dla zdrowia jest oparta na skali tróstopniowej, aktualnie w nor-mie nie ma podanej metody dla skali pięiostopniowej.

Propozycja zmodyfikowanej metody ilościowej wg normy PN-N-18002 dla skali pięio-stopniowej (porónanie wartośi P z Pmax i Pprog oraz odpowiadająa im wielkośćryzyka wg [11]):

 P > Pmax i P > Pprog – ryzyko bardzo duż;

 P > Pmax i P < Pprog – ryzyko duż;

 0,5 Pmax  P  Pmax – ryzyko śednie;

 0,1 Pmax < P < 0,5 Pmax – ryzyko mał;

 P  0,1 Pmax – ryzyko bardzo mał.

Przykłdowa interpretacja wartośi dopuszczanych Pmax i Pprog (wg [11]):

 wielkośi Pmax stanowiąwartośi NDS dla czynnikó chemicznych, wartośi poziomu ekspozycji na hałs odniesione do 8-godzinnego dnia pracy dla hałsu słszalnego, wartośi sumy wektorowej przyspieszeńdrgańodniesione do ekspozycji dobowej dla drgańmiejscowych lub ogónych;

 wielkośi Pprog stanowiąwartośi NDSCh i NDSP dla czynnikó chemicznych, wartośi maksymalnego poziomu dźięu A i szczytowego poziomu dźięu C dla hałsu słszalnego, wartośi sumy wektorowej przyspieszeń drgań odniesione do ekspozycji chwilowej dla drgań miejscowych lub ogólnych.

Dla potrzeb oszacowania ryzyka najczęściej zaleca się w literaturze i wykorzystuje się w praktyce metody wg normy PN-N-18002:2000.

Do oszacowania ryzyka proponuje się wykorzystać nastęujące metody:

 dla prostych prac i czynnośi wykonywanych na stanowisku pracy – metoda ilośiowa wg normy PN-N-18002 (skala tróstopniowa) dla czynnikó mierzalnych (dla któych okreśono wartośi dopuszczalne) oraz metoda jakośiowa wg normy PN-N-18002 (skala tróstopniowa) dla pozostałch czynnikó;

dla złożonych prac i czynności wykonywanych na stanowisku pracy – zmodyfikowana metoda ilościowa wg normy PN-N-18002 (skala pięciostopniowa) dla czynników mierzalnych (dla których określono wartości dopuszczalne) oraz metoda wskaźnika ryzyka Score Risk dla pozostałych czynników.

W uzasadnionych przypadkach można zastosować metody bardziej zaawansowane, które należą do grupy metod wskaźnikowych, matrycowych lub graficznych.

Proponuje się wykorzystać metodę analizy bezpieczeństwa pracy jako szczegółową meto-dę szacowania ryzyka, która może służyć do dokładnego określenia wielkości ryzyka, związanego z pracą i czynnościami wykonywanymi na stanowisku pracy.

Metoda Score Risk (SR) lub Risk Score (RS), zwana także metodą wskaźnika ryzyka lub ryzyka czasowego jest przykładem metody trójparametrowej, wskaźnikowej, jakościowo-ilościowej (prawdopodobieństwo i straty materialne). Wielkość ryzyka (pięć poziomów) jest kombinacją prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia (siedem kategorii), ekspozycji człowieka na zagrożenie (sześć kategorii) i potencjalnych skutków zagrożenia (sześć kategorii), a wskaźnik ryzyka oblicza się ze wzoru i odczytuje się z matrycy ryzyka.

Metoda analizy bezpieczeństwa pracy (Job Safety Analysis, JSA) jest przykładem metody czteroparametrowej, matrycowej, jakościowej. Wielkość ryzyka (trzy poziomy) jest kombinacją konsekwencji zdarzenia (cztery kategorie) i prawdopodobieństwa konsekwencji zdarzenia (pięć kategorii), które oblicza się ze wzoru jako suma trzech ocen (częstotliwości występowania zagrożenia, prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia, możliwości uniknięcia lub ograniczenia szkody), a wskaźnik ryzyka odczytuje się z matrycy ryzyka.


 

W procesie oceny ryzyka zawodowego stosowanie wyłącznie wymagań wg normy PN-N-18002:2000 jest już aktualnie niewystarczające, dlatego coraz częściej są stosowane inne wytyczne oceny ryzyka. Aktualnie nie można podać jednej,uniwersalnej metody oceny ryzyka, możliwej do zastosowania w dowolnym przedsiębiorstwie lub zakładzie pracy, podobnie trudno jest wskazać jedną metodę dla potrzeb wszystkich stanowisk pracy.

Dobór metod oceny ryzyka zależy przede wszystkim od wielkości przedsiębiorstwa i liczby zatrudnionych, rodzaju i zakresu działalności, stosowanej technologii i wyposażenia, specyfiki zagrożeń zawodowych. Wybór metod oceny ryzyka jest często decyzją strategiczną zwłaszcza w organizacjach, w których wdrożono systemy zarządzania, dlatego należy prze-prowadzić dokładną analizę metod i wypróbować ich efektywność w praktyce.

Do zebrania danych i informacji o zagrożeniach i ryzyku najczęściej wykorzystuje się dokumentację wewnątrzzakładową i literaturę specjalistyczną. Do zebrania danych i informa-cji dla prostych prac i czynności proponuje się wykorzystać – metodę analizy dokumentów i metodę list kontrolnych, a dla złożonych prac i czynności – metodę analizę dokumentów i metodę list kontrolnych oraz metodę obserwację i metodę sondażu – technikę wywiadu jako metody wspomagające. Proponuje się wykorzystać technikę ankiety i technikę „burzy mózgów” jako narzędzia służące do szczegółowego zebrania danych i informacji o zagroże-niach i ryzyku związanym z pracą i czynnościami wykonywanymi na stanowisku pracy.

Do identyfikacji zagrożeń wykorzystuje się najczęściej listy kontrolne. Do identyfikacji zagrożeń dla prostych prac i czynności proponuje się użyć metodę list kontrolnych, a dla złożonych prac i czynności – metodę list kontrolnych i metodę analizy co jeśli, jako metodę wspomagającą. Proponuje się wykorzystać metodę analizy bezpieczeństwa pracy jako metodę służącą do szczegółowego rozpoznania przyczyn zagrożeń związanych z pracą i czynnościa-mi wykonywanymi na stanowisku pracy.

Do oszacowania ryzyka wykorzystuje się najczęściej metody wg normy PN-N-18002. Do oszacowania ryzyka dla prostych prac i czynności proponuje się wykorzystać metodę ilościową wg PN-N-18002 (skala trójstopniowa) dla czynników mierzalnych oraz metodę jakościową wg PN-N-18002 (skala trójstopniowa) dla pozostałych czynników, a dla złożonych prac i czynności –zmodyfikowaną metodę ilościową wg PN-N-18002 (skala pięciostopniowa) dla czynników mierzalnych oraz metodę wskaźnika ryzyka Score Risk dla pozostałych czynników. Proponuje się wykorzystać metodę analizy bezpieczeństwa pracy jako metodę służącą do szczegółowego określenia wielkości ryzyka,związanego z pracą i czynnościami wykonywanymi na stanowisku pracy.

Aktualnie w coraz większej liczbie przedsiębiorstw i zakładów pracy ważne decyzje są podejmowane nie przez jednostki, lecz przez grupy (zespoły) decydentów, dlatego istotnym problemem staje się wybór odpowiedniej strategii podejmowania decyzji w procesie oceny ryzyka (ocena indywidualna, ocena zespołowa, sondaż opinii ekspertów). Metoda sondażu opinii ekspertów (np. z zastosowaniem ankiety, wywiadu, „burzy mózgów”) wykorzystana do oceny ryzyka może być skuteczną metodą,dającą rzetelne podstawy do weryfikacji informacji potrzebnych do identyfikacji zagrożeń i oszacowania związanego z nim ryzyka.

Źródło: Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Praktyczne Aspekty Doboru Metod Oceny Ryzyka Zawodowego

Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 59 Nr kol. 1864

Autor: Marcin KRAUSE