Wymagania gwarantujące poprawną ocenę ryzyka zawodowego

Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego wymaga przygotowań obejmujących:
a) zapewnienie niezbędnych zasobów,
b) wyznaczenie niezbędnych osób,
c) określenie potrzeb szkoleniowych i przeprowadzenie szkoleń osób przeprowadzających ocenę ryzyka zawodowego,
d) zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego,
e) zapewnienie dostępu do potrzebnych informacji osobom oceniającym ryzyko zawodowe,
f) sporządzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy,
g) określenie sposobu informowania o ryzyku zawodowym.


Ad a) Niezbędne zasoby to konieczne do oceny ryzyka środki finansowe, czas pracowników, narzędzia i materiały oraz
dokumenty, w których zgromadzona jest konieczna do oceny ryzyka wiedza. Niezbędne zasoby to również przepisy, normy,
dokumentacje techniczno-ruchowe, instrukcje pracy, procedury wykonywania pracy, literatura itp. Pracodawca wykonując
ocenę ryzyka może korzystać z własnych zasobów, tj. zasobów swojej organizacji (przedsiębiorstwa, zakładu), albo
zlecić jej wykonanie specjalistom spoza organizacji. Usługa specjalistów spoza organizacji może dotyczyć pełnej procedury
związanej z oceną lub nawet zarządzaniem ryzykiem lub mieć charakter doradczy. Zaangażowanie specjalistów lub
firmy zewnętrznej może wynikać również z potrzeb sięgnięcia do zasobów specjalistycznej wiedzy i specjalistycznych
kwalifikacji koniecznych do rozwiązania problemu.
Ad b) Ocenę ryzyka zawodowego w organizacji mogą wykonywać pracownicy organizacji lub specjaliści z zewnątrz.
Osoby wykonujące ocenę ryzyka zawodowego powinny posiadać niezbędną wiedzę w zakresie ochrony pracy, zarówno
z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy, jak również z zakresu prawa pracy. Osoby te powinny umieć identyfikować
zagrożenia, oceniać szkodliwe i niebezpieczne skutki tych zagrożeń oraz znać zasady stosowania środków ochrony
zapobiegających tym skutkom. Muszą posiadać wiedzę na temat zasad oceny ryzyka zawodowego, stosowanych
procedur i metod. Powinny znać organizację zakładu, posiadać wiedzę na temat struktury zatrudnienia, stosowanych
maszyn, urządzeń, procesów, technologii oraz materiałów. Powinny również posiadać kwalifikacje do prowadzenia
konsultacji z innymi pracownikami i ekspertami zewnętrznymi oraz wykorzystywania ich wiedzy.
Do oceny ryzyka zawodowego należy powołać zespół, w skład którego powinni wchodzić pracodawca lub jego przedstawiciel,
wyznaczeni przez niego pracownicy i, jeżeli jest to konieczne, eksperci. Do kierowania zespołem należy wyznaczyć
osobę odpowiedzialną za planowanie i koordynowanie działań. Osoba, która ma przeprowadzać ocenę ryzyka,
powinna być przede wszystkim kompetentna, powinna posiadać właściwe kwalifikacje do wykonania tego zadania.
Często konieczne jest, by zespół wykonujący to zadanie posiadał wiedzę w różnych specjalnościach. W takich przypadkach
zaleca się, by osoby takie były powoływane do zespołu okresowo (np. gdy ocena ryzyka dotyczy wydziału, na
którym znajdują się maszyny lub urządzenia stwarzające specyficzne zagrożenia, urządzeń instalacji elektrycznych itp.)
lub udzielały konsultacji.
Jeżeli ocenę ryzyka mają przeprowadzić specjaliści z zewnątrz, to przed przystąpieniem do wyboru tych specjalistów
pracodawca powinien skonsultować się z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz pracownikami służby bezpieczeństwa
i higieny pracy. Podobne konsultacje należy przeprowadzić po zakończeniu pracy specjalistów zewnętrznych
w celu omówienia wyników oceny i wydanych zaleceń. Zaleca się, by konsultanci zewnętrzni posiadali potwierdzenia
swoich kompetencji lub kwalifikacji technicznych. Pracodawca powinien unikać zatrudniania osób z zewnątrz do rozwiązywania
problemów, które mogą być rozwiązane przez pracowników organizacji.
Ad c) Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka powinny posiadać ogólną wiedzę w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy, a ponadto umiejętności wynikające z procedury oceny ryzyka. Obowiązkiem pracodawcy jest ocenić, czy osoby,
które będą wykonywać ocenę ryzyka, taką wiedzę i umiejętności posiadają i, jeżeli jest to konieczne, zapewnić możliwość
nabycia odpowiedniej wiedzy. Wiedza ta może być przekazana w ramach szkoleń przeprowadzonych we własnym
zakresie lub zleconych specjalistom zewnętrznym.
Szkolenia BHP powinny być przeprowadzone według szczegółowego programu. Program taki powinien zawierać, jeżeli to
konieczne, poza wiedzą z bezpieczeństwa i higieny pracy z ukierunkowaniem na zagadnienia występujące w organizacji
(zakładzie), wiedzę odnośnie procedury oceny ryzyka oraz ogólnego podejścia do oceny ryzyka. Ponadto powinien
dotyczyć sporządzania i wykorzystania charakterystyk stanowisk pracy i urządzeń produkcyjnych, identyfikacji i charakteryzowania
zagrożeń, metod jakościowych i, jeżeli to konieczne, ilościowych oceny ryzyka, metod zastosowania
i oceny środków ochrony w celu wyeliminowania lub zmniejszenia ryzyka, ustalania priorytetów w zakresie niezbędnych
działań, monitorowania zagrożeń i ryzyka, informowania pracowników o zagrożeniach i ryzyku z nich wynikających,
zasadach postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz prowadzenia dokumentacji w tym zakresie.
Ad d) Nie wszystkie czynności pracowników związane z pracą są wykonywane w oparciu o wymagania określone
w przepisach i normach. Wiele wymagań dla czynności, szczególnie tych, podczas wykonywania których występujące
zagrożenia nie powodują dużych skutków, nie jest ujętych przez przepisy i normy. Jeżeli pracodawca nie opracuje dla
tych czynności instrukcji postępowania, pracownicy tworzą własne zasady postępowania w oparciu o przyzwyczajenia
i nawyki. Potrzebną wiedzę o tak wypracowanych zasadach (niezbędną do oceny ryzyka) można zdobyć przez obserwację
procesu pracy lub przez umożliwienie pracownikom udziału w procesie oceny ryzyka. Uzyskane od nich informacje
mogą być wykorzystane również do opracowania instrukcji pracy — tworzenia „prawa zakładowego”. Należy
zwrócić tu uwagę na to, że informacje uzyskiwane od pracowników powinny być starannie usystematyzowane i sprawdzone,
bowiem ze względu na często występujące sprzeczności w interesach zainteresowanych, informacje te mogą
prowadzić do błędnych wniosków.
Zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka bardzo często ujawnia również wiele informacji związanych z nieformalnymi,
niezgodnymi z zasadami i przepisami bezpieczeństwa pracy zachowaniami pracowników i dozoru. Nasilenie
postępowania potocznie nazywanego „na skróty” występuje w pracach wykonywanych sporadycznie, szczególnie
gdy prace te wymagają pracochłonnego przygotowania.
Ad e) Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka, poza posiadaniem niezbędnej wiedzy powinny mieć możliwość uzyskania
w miejscu pracy informacji w zakresie norm i wymogów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ryzyka występującego w danym miejscu pracy. Ponadto osoby te powinny znać właściwe zasady postępowania
w tych dziedzinach, dla których nie ma norm prawnych używanych w miejscu pracy materiałów, urządzeń i technologii,
procedur wykonywania pracy oraz organizacji pracy. Powinny znać zagrożenia, prawdopodobieństwo i częstotliwości
ich występowania oraz zależności między narażeniem na zagrożenie a skutkiem tego zagrożenia, stosowanych i możliwych
do zastosowania środków ochrony eliminujących lub zmniejszających ryzyko.
Aby ocena ryzyka była wykonana prawidłowo i zostały osiągnięte cele, pracodawca powinien umożliwić dostęp do
tych informacji osobom wykonującym ocenę ryzyka.
Ad f) Przystępując do oceny ryzyka należy ocenić potrzeby i zakres prac. Pomocne w tym jest wykonanie wykazu stanowisk
pracy i ich analiza. Wykaz stanowisk pracy pozwala na usystematyzowanie ich ze względu na typ stanowisk,
pod kątem rodzaju prowadzonych na nich prac i wykonywanych czynności. Analiza stanowisk pozwala na wstępną
ocenę pod kątem zagrożeń oraz ustalenia priorytetów. Ocena ryzyka na stanowiskach o znanych poważnych zagrożeniach
będzie wykonywana w pierwszej kolejności. Stanowiska pracy biurowej oraz inne, o niewielkich skutkach zagrożeń,
można świadomie oceniać później, w miarę możliwości i potrzeb. Analiza stanowisk pracy pozwala również na
wytypowanie stanowisk pracy stałych, podobnych oraz często zmienianych o takich samych czynnościach i charakterystykach.
Dla stanowisk stałych, podobnych pozwoli to na wykonanie analizy ryzyka z zastosowaniem zasady podobieństwa —
wykonanie oceny ryzyka dla jednego stanowiska (muszą być spełnione warunki podobieństwa). Na przykład w zakładzie,
który ma wiele stanowisk tokarzy, przy czym każde z tych stanowisk posiada tę samą charakterystykę, ocenę
ryzyka można wykonać dla jednego stanowiska.
Dla stanowisk pracy często zmienianych, na których wykonywane są podobne czynności, ocenę ryzyka można wykonać
dla czynności o tych samych charakterystykach. Na przykład cieśla na budowie wykonuje czynności związane
z przygotowaniem elementów konstrukcji, ich transportem i montażem. Czynności związane z przygotowaniem —
prefabrykacja elementów — mogą być identyczne niezależnie od budowy, transport zaś i montaż elementów — różne,
zależne od warunków na budowie. Ocenę ryzyka można wykonać oddzielnie dla poszczególnych etapów stanowiska
cieśli: przygotowanie elementów, transport i montaż. Pozwoli to na wykorzystanie szczególnych etapów oceny ryzyka
dla różnych budów.
Ad g) Przystępując do oceny ryzyka zawodowego, należy określić sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym.
Od przyjętego sposobu informowania zależy sposób i szczegółowość opracowywania oceny ryzyka, a szczególnie
jego dokumentowanie. Oczywiście można zastosować bardzo uproszczoną metodę informowania o ryzyku zawodowym,
dając pracownikom do podpisania odpowiednio opracowany formularz. Spełniony zostanie wymóg prawny,
ale na pewno nie zostaną osiągnięte wynikające z oceny ryzyka cele. Aby te cele osiągnąć, informowanie o ryzyku
zawodowym należy raczej wprowadzić do programów szkoleniowych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy dla
poszczególnych grup pracowniczych. Odniesiona zostanie dodatkowa korzyść. Przekazywana na szkoleniu wiedza jest
wiedzą praktyczną, związaną bezpośrednio z wykonywaną pracą, a nie teoretyczną. Uczestnicy szkolenia mogą brać
aktywny udział w szkoleniu i dyskutować o zagadnieniach praktycznie związanych z wykonywaną pracą. Szkolenie
takie jest atrakcyjne. Informowanie o ryzyku zawodowym podczas szkoleń umożliwia również przedstawienie, jak
wpływają środki ochrony na poziom ryzyka.